Thành phố Hồ Chí Minh hiện có 67 HTX nông nghiệp với 4.081 thành viên (bình quân 61 thành viên/HTX), hoạt động trong 10 ngành nghề gồm: nấm, rau an toàn, hoa – cây kiểng, chăn nuôi, trồng trọt chăn nuôi hỗn hợp, thủy sản, ngành nghề nông thôn, diêm nghiệp, dịch vụ nông nghiệp và kinh doanh tổng hợp. Trong đó, ngành nghề có số lượng HTX tham gia nhiều nhất là Kinh doanh tổng hợp với 25 HTX. Tổng vốn điều lệ (ghi trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh HTX) của 67 HTX là 344.945 triệu đồng, bình quân 5.148,4 triệu đồng/HTX.

Cùng với các thành phần kinh tế, kinh tế hợp tác mà nòng cốt là các HTX nông nghiệp đã có nhiều đóng góp tích cực trong quá trình phát triển kinh tế nông nghiệp của Thành phố. Các HTX nông nghiệp đã góp phần nâng cao giá trị sản xuất ngành nông nghiệp; giải quyết việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo; góp phần đảm bảo nguồn thực phẩm an toàn cho thành phố; đầu mối tiếp nhận chuyển giao khoa học kỹ thuật; hỗ trợ đầu vào, đầu ra cho các thành viên, hộ nông với với giá cả tốt nhất.

Nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả hoạt động của các HTX, ngày 20/11/2012, Quốc hội đã ban hành Luật HTX và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2013. Theo đó, tại điều 62 quy định: HTX thành lập trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành (tức ngày 01/7/2013) mà tổ chức và hoạt động không phù hợp với quy định của Luật thì phải đăng ký lại hoặc chuyển sang loại hình tổ chức khác trong thời hạn 26 tháng, kể từ khi Luật này có hiệu lực thi hành. Như vậy, đến thời điểm ngày 01/7/2016, các HTX nói chung và các HTX nông nghiệp nói riêng trên địa bàn cả nước mà tổ chức và hoạt động không phù hợp với quy định của Luật HTX năm 2012 thì phải đăng ký lại hoặc chuyển sang loại hình tổ chức khác, hay nói cách khác là phải tổ chức lại.

Nuôi heo trong nhà lạnh tại HTX chăn nuôi heo Tiên Phong (Củ Chi)

Những HTX hoạt động theo Luật HTX 2012 được gọi nôm na, dễ hiểu là HTX "kiểu mới". HTX "kiểu mới" có nhiều điểm tích cực, khắc phục được nhiều hạn chế của HTX hoạt động theo Luật cũ. Ưu điểm nổi bật nhất của HTX "kiểu mới" chính là bản chất của HTX, thể hiện sự khác biệt của HTX với doanh nghiệp. Nếu như mục đích của doanh nghiệp là cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho thị trường đại chúng nhưng tối đa hóa lợi nhuận của doanh nghiệp và mục tiêu của các thành viên góp vốn vào doanh nghiệp là để được chia lợi nhuận tối đa theo tỷ lệ góp vốn của mình, thì mục đích của HTX không phải là tối đa hóa lợi nhuận, mà là tối đa hóa lợi ích trước mắt và lâu dài của các thành viên bằng cách đáp ứng nhu cầu chung của thành viên về sản phẩm, dịch vụ, hoặc tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho thành viên một cách hiệu quả hơn, đây là điều mà từng thành viên đơn lẻ không thực hiện được hoặc thực hiện kém hiệu quả trong điều kiện kinh tế thị trường.

Sản xuất nấm linh chi tại HTX Nấm Việt

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi sang hình thức HTX "kiểu mới" còn gặp nhiều khó khăn, nhất là trình độ một số cán bộ quản lý HTX nông nghiệp còn hạn chế, hầu hết hoạt động theo kinh nghiệm thực tế, chưa có giải pháp cụ thể để xây dựng phương án tổ chức lại hoạt động HTX trong tình hình mới, theo đúng tinh thần của Luật HTX 2012.

Để tạo điều kiện cho HTX "kiểu mới" được phát triển, hoạt động mang lại hiệu quả cao hơn, các cấp các ngành nhà nước có nhiều hoạt động hỗ trợ tích cực. Thành ủy đã ban hành Chỉ thị số 16-CT/TU ngày 05/6/2013 về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả khu vực kinh tế tập thể của Thành phố đến năm 2020; Ủy ban nhân dân Thành phố đã có Quyết định số 5512/QĐ-UBND ngày 07/10/2013 ban hành Kế hoạch Đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2020 và Quyết định số 2868/QĐ-UBND ngày 12/6/2015 ban hành Kế hoạch Đổi mới, phát triển các hình thức kinh tế hợp tác trong nông nghiệp trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2015-2020. Theo đó, Thành phố đã giao Sở Nông nghiệp và PTNT chủ trì, phối hợp với Liên minh HTX Thành phố và UBND các quận-huyện tổ chức tuyên truyền cho Hội đồng quản trị HTX, thành viên HTX về tổ chức lại và xây dựng mô hình HTX theo Luật HTX năm 2012; giao Ủy ban nhân dân quận-huyện hướng dẫn tổ chức lại cho các HTX nông nghiệp trên địa bàn Thành phố theo Luật HTX năm 2012 và Nghị định số 193/2013/NĐ-CP ngày 21/11/2013 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều của Luật HTX.

Ngoài ra, Thành phố đã ban hành một số cơ chế, chính sách về phát triển kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp như: Quyết định số 5259/QĐ-UBND ngày 12/10/2012 về chính sách hỗ trợ cơ sở vật chất ban đầu cho các HTX nông nghiệp – dịch vụ thành lập mới; Quyết định số 28/2013/QĐ-UBND ngày 06/8/2013 hỗ trợ cán bộ có trình độ đại học, cao đẳng đang công tác tại HTX nông nghiệp; Quyết định số 13/2013/QĐ-UBND ngày 20/3/2013 về Quy định về khuyến khích chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp đô thị trên địa bàn Thành phố; Quyết định số 21/2015/QĐ-UBND ngày 14/5/2015 về ban hành quy định chính sách khuyến khích áp dụng quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt trong nông nghiệp và thủy sản trên địa bàn thành phố (đây là chính sách hỗ trợ vốn, tín dụng cho các tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển sản xuất nông nghiệp trên địa bàn thành phố, trong đó có HTX nông nghiệp)… Những chính sách này đã tác động nhất định đến việc đổi mới, phát triển kinh tế tập thể trong lĩnh vực nông nghiệp, thúc đẩy thành viên mạnh dạn vay vốn đầu tư thêm máy móc, phương tiện, nhà xưởng, chuồng trại, mở rộng sản xuất, kinh doanh… góp phần làm cho HTX, thành viên HTX, hộ nông dân vững tin vào mô hình HTX kiểu mới và hưởng ứng tích cực tham gia tổ chức lại HTX theo Luật HTX năm 2012.

Phương Dung